YABANCI-YENİ BİYOLOJİK KAVRAMLARIN TÜRKÇELEŞTİRİLMESİNDE UYGULANAN YÖNTEM/LER KURAL/LAR VE MANTIK SİSTEMLERİ

YABANCI-YENİ BİYOLOJİK KAVRAMLARIN TÜRKÇELEŞTİRİLMESİNDE UYGULANAN; YÖNTEMLER, KURALLAR VE MANTIK SİSTEMLERİ

Tezin Yürütücüsü: Mustafa İLÇİN Danışman:Doç.Dr.Nasip DEMİRKUŞ

Tezin Amacı ve Önemi:

-Biyoloji eğitiminde; yabancı-yeni Biyolojik Kavramların Türkçe’ye kazandırılması ve bu bağlamda uygulanan yöntem, kural ve mantık sistemlerin geliştirilmesi.
-Biyolojik kavramların Türkçe’ye kazandırılmasında uygulanan yönteme bağlı olarak farklı kural ve mantık sistemleri geliştirmek.
-Biyoloji öğretiminde kavramların kolay ve daha çabuk anlaşılması,öğrenilmesi uygulanıp kullanılması için veri toplama ,değerlendirme ve işlenmesine yönelik;yöntem ve teknikleri geliştirmek.
-Toplanan verileri çağdaş eğitim gereğince sanal ortamda kullanılabilir hale getirmek.
-Bu alanda gelecekte yapılabilecek çalışmalar için veri kaynağı oluşturmak ve örnek teşkil etmek.
-Bilgisayar ortamında öğretim amaçlı ders materyali ve yöntemleri geliştirmek.
-Doğal ve sanal ortamda kavramların geliştirilebilmesi için uygulanacak farklı yöntem ve tekniklerle yapılacak çalışmalara örnek teşkil etmek.
-Türkçe’ye yabancı ve yeni biyolojik kavramların;botanik,zoolojik,mikrobiyolojik,taksonomik ve daha birçok kavramın alternatif tanımlarının yapılması,Türkçe’ye çevrilip kazandırılması ve biyolojik kavramlarla ilgili web-ders materyali geliştirmek.
-Çağdaş eğitim ve öğretim normlarına uygun ders-web materyali geliştirmek.
- Kaliteli-düşük maliyetli ve her seviyeye uygun web ortamında biyolojik kavramlarla ilgili ders materyali geliştirmek.
-Çalışmada; Türkçe’ye yabancı ve yeni biyolojik kavramların Türkçeleştirilmesi için ; uygulanan yöntem, kural ve mantık sisteminin yanı sıra kavramların sayısı,özellikleri ve uygulanma alanlarını ortaya konmaya çalışılacaktır.
-Bu amaçla Biyolojik kavramların yaklaşık 250-300 kavramın Türkçeleşmiş hali ve tanımı;internet,kütüphane ve biyoloji kaynaklarından araştırılıp taranarak kavram-isim tanım havuzu oluşturulmaya çalışılacaktır.

1.GİRİŞ
Son yıllarda biyoloji alanında meydana gelen gelişme ve yenilikler bu bilime dikkatleri çevirmiştir. Özellikle ülkemizde ilk, orta ve yüksek öğretimde verilen biyoloji eğitim-öğretimine ait derslerin sağlıklı verilebilmesi için biyolojik kavramların doğru ve mantıklı öğretilmesi, eksik ve yanlışlarının düzeltilmesi gerekmektedir. Biyolojik kavramların doğru, anlaşılır bir şekilde öğrenene aktarılmasında son yıllarda iletişim araçlarından internetin büyük rolünün olduğu bilinmelidir. Bu bağlamda öğrenenin kavram öğretiminde yanlış ve eksiklerinin telafi edilebilmesi büyük önem taşımaktadır.
Özellikle son yıllarda biyoloji biliminde yabancı-yeni kavramların artması buna paralel olarak Türkçedeki kavramlarda da bu artışın gözlenmesi kavram yanılgılarının, öğrencilerin başarılarına etki ettiği yapılan araştırma ve sınavlar sonucu ortaya çıkmıştır. Ülkemizde ilköğretimden ortaöğretime geçişte OKS (Ortaöğretim Kurumları Öğrenci Seçme ve Yerleştirme Sınavı) sınavı uygulanmakta fen bilgisi dersiyle ilgili sorulan sorularda yabancı kavramların olduğu görülebilmektedir. Bunun yanında yüksek öğretime öğrenci seçmek için uygulanan ÖSYS (Öğrenci Seçme ve Yerleştirme Sınavı) sınavında biyoloji dersi ile ilgili soruların çoğunluğunda kavramların yabancı dil kökenli olduğu bilinmektedir. Bu sınavlarda kavramların yabancı dil kökenli olması ve dilimize güncellenmemiş olması öğrencilerin hem kavram yanılgısına yol açmakta hem de sınavdaki başarılarını etkilemektedir.
Kavramlar bir dilde ne kadar sade, anlaşılır, içeriğini-kapsamını doğru çağrıştırır ve doğal üretilirse kavram öğretiminde o derece başarı seviyesi artmakta ve kavram yanılgısının önüne geçilebilmektedir. Kavram öğretiminde kavramın daha iyi anlaşılabilmesi için görsel, işitsel sanal medya araçlarına yer verilmelidir. Bu bağlamda kavram öğretiminde uygulanan bu yöntemlerin öğrencinin motivasyonunu artırdığı ve başarıya birebir etki ettiği gözlemler ve yapılan sınavlar sonucunda ortaya çıkacaktır. Özellikle yabancı biyolojik kavramların Türkçeye kazandırılması biyoloji eğitim ve öğretiminde büyük kolaylıklar sağlayacaktır.
Gelişen teknoloji ile birlikte hemen her ev ve işyerinde bilgisayar gibi sanal medya araçlarına rastlanılabilmektedir. Kavram yanılgılarının, kavram yanlış ve eksikliklerinin telafi edilmesi ile ilgili konuyla bağlantılı olarak CD ve internette kavramların olması öğrencilerin bu araçları kullanarak bu kavramlara ulaşabilmeleri kavram konusundaki yanlış ve eksikliklerin sona ermesi sağlanılacaktır. Kavram öğretiminde bu çalışmaların ne derece başarıyı etkilediği ülkemiz koşullarının ve öğrenci yapısının göz önünde bulundurularak yapılması daha doğru olacaktır.

2. KAYNAK BİLDİRİŞLERİ

            Kavramlar doğadaki olayları ve varlıkları gözlemleyerek bunlar arasındaki benzerlik, ayrıcalık, geçişken özellikleri; tecrübe ve deneyler yaparak bu özelliklere dayalı olarak genellemeler yapılır. Bu genellemelere Kavram denir. Bir başka deyişle kavram; doğadaki olgu, olay, varlık veya herhangi bir şeyi anlam bütünlüğü açısından temsil eden kodlanış ifade şeklidir. Örneğin; permeabilite-viskozite hücrenin, kütle-hacim maddenin özelliklerini ifade eden kavramlardır.
Toplumda konuşulan konuşma ve yazı dili ile ilgili kullanılan kavramlar, isimler, kelimeler, heceler, bağlaçlar…vb. bir dilin (lisanın) alt üniteleri yada bileşenleri doğal bir gelişimin iletişim ve gereksinimleri sonucu olarak rasgele, mantıklı ve melez mantık sistemleriyle bugünkü şeklini almıştır. Günümüzdeki koşullar özgünlükleri asimile ve yok etmeye meyillidir. Bizler asimilasyonun tam tersine özgünlükleri mantıklı,doğru; diğer dünya lisanlarıyla pozitif yada olumlu etkileşim ve dönüşüm içerisinde olabilen dilimizi daha güzel kullanmalıyız.
         Toplumun amacı şu olmalıdır; bir dilin alt ünitelerini ve alt üniteler arasındaki ilişkileri çağdaş, ati, tarihsel uyum içerisinde mantıklı ve uyumlu düzenlemelerle birlikte alt bileşenler geliştirmek gerekir. Bu durumu doğal akışa ve kültürel yönden baskın toplumların insafına bırakılmamalıdır. Mevcut koşullar dilde globalleşme adı altında lisan ve kültürel asimilasyon ablukasında yok olmaktadır. Bundan kurtulmanın yolu dildeki (lisandaki) özgünlükleri çağdaş, ati, tarihsel gereksinimlere dinamik,uyumlu,verimli lisan alt bileşenlerini türetmek için doğru mantık ve kurallar sistemini geliştirmek gerekmektedir. Bu bağlamda kavramlarla ilgili yöntem ve kurallarla ilgili mantık sistemleri geliştirilirken Türk Dil Kurumu’ndan yararlanılan Türkçe kavram-isimlerin yazım kuralları ve sözlüklerde kullanım şekli aşağıda maddeler şeklinde izah edilmiştir.
        Konu ile ilgili olarak, yaklaşık 40 tane sanal sözlük ve Türk dil kurumu sözlükleri dikkate alınarak kavramların Türkçe karşılığı eşleştirmeye veya türetilmeye çalışılacaktır. Bu işlem yapılırken özellikle Latince ve İngilizcede kavram-isim türetme mantık ve kurallarına ilaveten Türkçedeki kavramları türetebilme mantık ve kurallar dikkate alınıp verimli disiplinize edilmiştir. Ayrıca bu kavramlar internette; Google ve Altavista gibi bilgi tarama motorlarında biyolojik kavramlar, biyolojik terimler sözlüğü, kavramlar gibi kelimeler yazılarak araştırma yapılmıştır. Canlı Bilimi kavram ve isimler araştırılırken internette bazı adreslerden ve çeşitli kaynaklardan yararlanılmıştır. Yararlanılan internet adres ve biyoloji kaynakları internet adresleri bölümüne yazılmıştır.
        Basılı kaynaklardan edinilen bilgiler (aşağıda listelenen kaynaklar) genellikle biyolojik kavramlar ile ilgili bilgileri içermektedir. Ayrıca çok sayıda Biyoloji kitaplarında kavram tanımlarıyla ilgili teorik bilgi bulunmaktadır. Kavramlarla ilgili görsel ve Türkçeleştirilmiş materyaller yeterli değildir.
Biyoloji ile İlgili Önemli Kavramlara İlişkin Ders Materyali Geliştirme ve Biyolojide Mikroskobik Yapılar ve Mikroorganizmalarla İlgili Önemli Kavramlara İlişkin Ders Materyali Geliştirme adlı tezlerin içerisindeki kavramların tümü dikkate alınarak eşleştirilip Türkçeleştirilmesi yapılmıştır (Batıhan ve Ertaş, 2006).
Fen Bilgisi Öğretim Yöntemleri ve Uygulamalarının Verimli Hale Getirilmesi Çalışması’nda öğretim yöntemleri hakkında ayrıntılı bilgi verilmiştir. Kavramlarla ilgili geliştirilen materyalin, yöntemlerle ilişkilendirilmesi konusunda bu kaynaktan yararlanılmıştır (Demirkuş, 1999).
       Orta Öğretim Biyoloji ( Biyoloji ) Öğretiminde Anlam Çözümleme Tabloları, Kavram Ağları ve Kavram Haritalarının Uygulanması adlı çalışmasında, önemli biyoloji kavramların tanımları, bu kavramların sınıflandırılması ve öğretim yöntemleri hakkında genel bilgi verilmiştir. Bu çalışmada, Biyoloji ile ilgili yaklaşık 100 kavramın tanımı ve bazı kavramların resim-şekilleri; anlam çözümleme tablosu, kavram ağı ve kavram haritalarla ilişkilendirilmeye çalışılmıştır. Kavramlarla ilgili çalışmamızda materyal geliştirirken; anlam çözümleme tablosu, kavram ağı ve haritasıyla ilişkilendirmede bu kaynaktan yararlanılmıştır (Gürlek, 2002).
Tarayıcının (scanner) Özelliğine Bağlı Olarak Resim, Hareketsiz Cisim ve Varlıkların Görüntülerini Bilgisayara Aktarma Cihazı. Bu cihaz,; fotoğraf, mikroorganizmalarla ilgili; besi yeri, hastalıklı veya normal organizma örneklerini scan etme ve küçük organlarını 60 kata kadar büyültme olanağını sağlar. Böylece, tez konumuzla ilgili kavramları tanımlamada amaca uygun büyüklükte görüntü elde etme olanağı sağlanmış olacaktır (Demirkuş, 2001).
       Orta Öğretim Biyoloji (Botanik) Öğretiminde Anlam Çözümleme Tabloları, Kavram Ağları ve Kavram Haritalarının Uygulanması adlı çalışmasında,Önemli botanik kavramların tanımları, bu kavramların sınıflandırılması ve öğretim yöntemleri hakkında genel bilgi verilmiştir. Bu çalışmada, botanikle ilgili yaklaşık 100 kavramın tanımı ve bazı kavramların resim-şekilleri; anlam çözümleme tablosu, kavram ağı ve kavram haritalarıyla ilişkilendirilmeye çalışılmıştır. Kavramlarla ilgili çalışmamızda materyal geliştirirken; kavramların gruplandırılması, anlam çözümleme tablosu, kavram ağı ve haritasıyla ilişkilendirmede bu kaynaktan yararlanılmıştır (Gürlek, 2002).
Doç. Dr. Nasip DEMİRKUŞ Öğretim Teknolojisi ve Materyallerinin Geliştirilmesi, adlı ders notlarında materyal seçiminde uyulması gereken kurallar ve kriterler hakkında geniş bilgi verilmektedir. Kavramların tanımlarıyla ilgili materyal seçiminde bu kriterler ve kurallar dikkate alınmıştır.

2.1.Türkçe Sözlük’ün Kullanılmasıyla İlgili Açıklamalar

Sözlüklerin kendisine özgü hazırlama ilkeleri ve kullanma özellikleri vardır. Bu özellikler; sözlük bilimi, yazım ve söyleyişle ilgili ilkeler ve diğer özellikler olarak sıralanabilir.

          2.1.1. Yazım ve söyleyiş
          1. Türkçede yalın biçimleri iki heceli olan vakit, sabır, meyil, şehir, hasım, resim, asıl, nehir, beyin gibi Doğu dillerinden, özellikle Arapçadan geçmiş bazı alıntı kelimelerin, ünlüyle başlayan bir çekim eki aldıklarında veya etmek, olmak yardımcı fiilleriyle birleştiklerinde, ikinci hecelerindeki dar ünlü düşer: vakitim değil vaktim, sabırın değil sabrın, meyili değil meyli, şehire değil şehre, hasımı değil hasmı, resimi değil resmi, asılı değil aslı, nehire değil nehre, beyinim değil beynim vb.
Türkçe Sözlük’te bu tür değişikliklere uğrayan kelimeler madde başında vakit, -kti, sabır, -brı, meyil, -yli, şehir, -hri, hasım, -smı, resim, -smi, asıl, -slı, nehir, -hri, beyin, -yni biçiminde gösterilmiştir.
Yalın biçimleri iki heceli olan ve ikinci hecelerinde dar ünlü bulunan gönül, burun, ağız, karın, boyun, göğüs gibi bazı Türkçe kelimeler de ünlüyle başlayan çekim eki aldıklarında hece kaybına uğrar.
Bu tür kelimeler de Türkçe Sözlük’te gönül, -nlü, burun, -rnu, ağız, -ğzı, karın, -rnı, boyun, -ynu, göğüs, -ğsü biçiminde verilmiştir.
            2. Ötümsüz ünsüzlerle biten bazı kelimelerin, ünlü ile başlayan ek almaları durumunda son sesleri ötümlüleşir. Son sesteki bu değişme, açık, -ğı, barınak, -ğı, kürek, -ği, elek, -ği, araç, -cı, süreç ,-ci, söğüt, -dü, kanat, -dı, itimat, -dı, yurt, -du, kitap, -bı, hesap, -bı örneklerinde görüldüğü biçimde gösterilmiştir.
Ünlüyle başlayan ek aldıklarında son ünsüzü değişen Batı kökenli kelimeler de vardır. Bunlar için de lirik, mikrop, lort, lastik, gardırop, otomatik, komik, prensip örneklerini verebiliriz.
Bu tür kelimeler de Türkçe Sözlük’te lirik, -ği, mikrop, -bu, lort, -du, lastik, -ği, gardırop, -bu, otomatik, -ği, komik, -ği, prensip, -bi biçiminde gösterilmiştir.
            3. Yazımla ilgili bir başka sorun Arapçadan dilimize geçen ve aslında ikiz ünsüz bulunduran kelimelerle ilgilidir. Türkçede son sesleri tek ünsüze dönüşmüş olan hak (hakk), his (hiss), zan (zann), ret (redd) gibi kelimelerin, ünlüyle başlayan ek almaları veya etmek, olmak yardımcı fiilleriyle birleşmeleri durumunda, yapılarında var olan çift ünsüzler yeniden ortaya çıkar: hak, hakkım; his, hissi, hissetmek, hissolunmak; zan, zannı, zannetmek, zannolunmak; ret, reddi, reddetmek, reddolunmak.
Türkçe Sözlük’te bu tür değişikliğe uğrayan kelimeler hak, -kkı; his, -ssi; zan, -nnı; ret, -ddi biçiminde gösterilmiştir.
            4. Son ünlüsü kalın olmasına rağmen ince sıradan ek alan Doğu ve Batı kökenli kelimeler menfaat, -ti; saat, -ti; lügat, -ti; feragat, -ti; harf, -fi; hayal, -li; ihtimal, -li; istikbal, -li; rol, -lü; alkol, -lü; mareşal, -li; festival, -li biçiminde gösterilmiştir.

          2.1.2. Diğer özellikler
Türkçe Sözlük’ün kullanımında yukarıda verdiklerimizin dışında başka bazı teknik özellikler de yer almıştır. Yapı bakımından birbirine benzeyen ve eş sesler bulunduran birçok kelime Türkçe Sözlük’te art arda gelmektedir: boy, çay, kalın, saf, sandal bu tür örneklerden birkaçıdır. Kaynakları ve anlamları farklı olan bu yapıdaki kelimeler boy (I), boy (II), çay (I), çay (II), kalın (I), kalın (II), kalın (III), saf (I), saf (II), sandal (I), sandal (II) biçiminde Romen rakamlarıyla birbirlerinden ayrılmışlardır.
Kavramların önemi son zamanlarda yapılan çeşitli çalışmalarla ortaya konmuştur.Özellikle biyoloji eğitim ve öğretiminde kavramların yeri son derece önemlidir.Bu nedenle kavramlar olmazsa o konu ile ilgili bilgilerde etkili kullanılamaz..Kavramların toplum tarafından anlaşılabilmesi için açık bir şekilde tanımının yapılması gerekir.Ayrıca kavramların dilimize kazandırılıp izah edilmesi kavramların anlaşılabilmesi açısından büyük bir öneme sahiptir.Biyolojik kavramların büyük bir kısmının yabancı kökenli (Latince) olması ve bir kısmının da yeni olması; gerek biyoloji dersinin öğrenilmesinde gerekse de biyolojik kavramların günlük hayatta kullanılmasında büyük zorluklara yol açmıştır. Çalışmamızın amacı yabancı-yeni Biyolojik kavramları belli mantık sistemleriyle Türkçeye kazandırılmasıdır. Konuyla ilgili çalışma yapılırken yabancı-yeni biyolojik kavramların Türkçeye kazandırılmasında izlenen yöntem ve kuralların mantık sistemi ile ilgili birkaç örnek maddeler halinde aşağıda verilmiştir:

          3.2.1. Kavramları neye-nelere dayanarak Türkçeye çevirebiliriz?
Bir kavramın temsil ettiği tanım ve tanımın varyasyonları, çeşitlilikleri bütün bunların sınırları ile tanımının özgünlüğü veya özgünlük çeşitleri ortaya konur. İşte elimizdeki bu özgün tanım veya tanımların hepsi kavram kümesi havuzunun içindedir. Şimdi yapılacak iş bu kümedeki özgün tanım ve tanımları temsil eden bir veya birden fazla kavram bulmaktır.

3.2.2. Bu kümenin yada kavram havuzunun adı ne olacak?
Tanım kümeleri veya tanım havuzuna verilecek kavram isminin belirlenebilmesi için yürütülecek mantık şu şekilde izah edilebilir; Örneğin; özgün tanım yada tanımların alt ünitelerini tümevarım mantığıyla birleştirerek varılan özgün bilgi kümesinin en doğru, en kısa yoldan temsil edebilen, öğrenilebilen, kavranılabilen, pekiştirilebilen ve tanımı doğru çağrıştıran bir kavram oluşturmaktır. Eğer bu mantıkla bir sonuca ulaşılamıyorsa yürütülen bu mantığın tam tersine tümdengelim veya analiz mantığı uygulanır. Bu mantıkla da sonuca ulaşılamıyorsa, doğru, mantıklı eşleştirme, kelime türetme gibi kavram üretme yöntem ve uygulamalarına başvurulabilir.

3.2.3.Aradığımız kavramı nereden ve nasıl türeteceğiz?
3.2.3.1. Kavram-isim havuzu
Dildeki hazır kelime-kavram-tanım havuzuna bakılır.

3.2.3.2. Kelime ve kavram türetme havuzu
Burada bulunmuyorsa aranan kavrama en yakın kavram kümeleri yazılır.Bu kümelerin içine bir sınır belirlenir.ilk maddedeki tanıma uyabilen bir kavram türetilir.(Kavram türetme kurallarına bakınız.)

3.2.3.3. Başka dillerde kavram-mantık havuzu
Eğer gerçekten bununla da yapılamıyorsa yabancı dilde ki kavramın neye hangi mantık ve kökene dayandırılarak türetildiği araştırılır. Kavramın İngilizcedeki karşılığı tatmin edici bir netice vermezse gerekirse bu tanımla örtüşen diğer dillerdeki bu tanımlara karşılık gelen kavramların türetiliş köken ve mantığı araştırılıp güncelleştirilir. Dolayısıyla dilimize en uygun olan kavram seçilir.Daha sonra bu mantık sistemlerini dilimize güncelleyerek kendi kavramımızı bulmaya çalışırız.

3.2.3.4. Anket havuzu
Tanımlar gerekirse tahtaya yazılır. Sözlü anketlerle öğrencilerden tanıma uygun kavram türetmeleri istenir yada yazılı anketlerle tanım-kavram araştırılır.

3.2.3.5. Uzman bilgisine baş vurulur
Bu uygulanan yöntemlerden de netice alınamazsa son olarak dil uzmanlarına başvurulur.

3. MATERYAL VE YÖNTEM
3.1. Materyal
Biyoloji ile ilgili yaklaşık 2150 kavram ve isimlerin tanımlarının Türkçe karşılıkları; internet, basılı ve diğer mültimedya kaynaklarından sağlanarak bir kavram-isim tanım havuzu oluşturulmuştur. Bu kavramlarla ilgili resim, ve görüntüler; çeşitli kaynaklardan sağlanarak, görsel veri havuzu oluşturulmuştur. Sonbahar ve ilkbahar döneminde hedeflenen kavram ve isimlerle ilgili gereksinim duyulan materyal; YYÜ Eğitim Fakültesi web sitesi (http://www.biyolojiegitim.yyu.edu.tr/) temel alınarak yararlanılmıştır. Aynı zamanda çalışmamız sitede mevcut kavramların tanım, isim resimlerinin daha orijinal ve mükemmel olanları ile donatılmıştır.
YYÜ Eğitim Fakültesi Biyoloji Eğitimi Anabilim Dalı’nda bulunan Biyoloji Koleksiyonu’ndan (yaklaşık 10.000 adet dijital görüntü) konumuz ile ilgili olarak yararlanılmıştır.
YYÜ Eğitim Fakültesi Biyoloji Eğitimi Anabilim Dalı’nda; CHIP, PC Net, Bilim ve Teknik dergilerine ait 2002-2007 yıllarına ait 3000 sayfalık Teknoloji ve Bilimsel makalelerden konumuz ile ilgili olanlardan yararlanılmıştır.
Biyolojik Kavramların Türkçeleştirilmesiyle yada isimlendirilmesiyle ilgili uyulması gereken kriterler ve kurallar dikkate alınarak bu kavram-isimleri en doğru ifade-temsil eden Türkçe kavram isimleri ile eşleştirilerek bilgisayara aktarılan görüntülerinin yanı sıra, ilgili basılı kaynaklardan edinilen, kavram ve kavram isimlerinin İngilizce ve Latince karşılıkları; internette, Altavista, Copernic, Google, vb. bilgi tarama motorları kullanılarak, kavram-isim veri havuzuna ilave bilgiler aktarılmıştır. Ayrıca bu kavram ve kavram isimlerinin İngilizce-Latince kökenli olanları Babylon, TDK gibi yaklaşık 40 sanal sözlükte Türkçe karşılıkları bulunarak kavram-veri havuzuna ilave edilmiştir. Toplanan veriler amaca uygun tek tek kavram isimlendirme kural, mantık ve yöntemlerine göre düzenlenip disiplinize edilmiştir.Ayrıca her bir kavram yada kavram isimleriyle ilgili olarak Türkçe karşılıklarının dışında tanımları doğru, anlaşılır bir hale getirilmiştir. Özellikle kavramların daha iyi anlaşılabilmesi için her bir kavrama yada kavram isimlerine ait resim ve görüntülerle zenginleştirilmiştir.

3.2.Yöntem
Bilimsel çalışmamız biyolojide önemli kavram dersinde ve biyoloji eğitimi sitesindeki kavramlara dayalı olarak aşağıda bulgular bölümünde verilmiştir.
2005-2006 ve 2006-2007 eğitim-öğretim yılında Biyoloji Bölümü seçmeli kavram dersinde öğrencilere kavramlarla ilgili ödevler verildi. İki dönem boyunca biyoloji öğrencilerine yaklaşık 2150 kavram paylaştırılarak internet ve diğer medya ortamlarında, kütüphanelerde, bilgisayarla, diğer medya araçları kullanılarak her kavrama ait bilinen tanımından daha farklı bir tanım ile farklı bir isim verilmesi, kavramlarla ilgili resimlerin toplanması sağlanmış ve bunlarla ilgili sunular hazırlanmıştır. Bu kavramlar yaklaşık 50 öğrenciye paylaştırılmıştır. Kavramların öğrencilere paylaştırılması eşit ve düzenli olarak şu şekilde yapılmıştır.
Her öğrenciye yaklaşık 50 kavram verilmiştir. Öğrencilerin ödevlerinin hepsi Microsoft Excel dosyasında toplanılıp düzenlenmiştir. Aynı kavrama ait farklı tanımlar bir arada gözlenerek kavramlar güncelleştirilip sonuçlandırılmıştır. Her kavramın Türkçe karşılığı; doğru ve mantıklı eşleştirme, Kelime Türetmek, Kavramları Ortak Özelliğine Göre Adlandırmak…vb gibi Türkçeleştirme kriterlerine göre Türkçeleştirilebilecek kavramlardan 1850 tanesinin Türkçe karşılıkları yazıldı. Ayrıca bazı kavramların birden fazla tanımları yazılarak kavram kargaşası engellendi.
Tüm öğrencilerin topladıkları resimler bir havuzda toplanarak her kavrama ait toplanan resimler ve görüntüler bir araya getirilmiştir. Böylece kavrama ait en iyi resimler özenle seçilmiştir.
Öğrenci ödevlerinden ve anketlerinden elde edilen sonuçlardan çoğu tatmin edici olmayıp; resim ve görüntülerin büyük bölümü kullanılamayacak şekilde olup çoğu kavram, tanım, resim ve görüntüler tarafımızdan mültimedya araçlarından araştırılarak bu eksik tamamlanmıştır. Özellikle öğrencilerin resimlerinde büyük eksiklikler görülmüş Adobe Photoshop programında rötuş yapılarak kavram isimleri yazıldı. Ayrıca kavram resimleri ve tanımları, Macromedia Dreamweaver programından kavram resim eşleştirilmesi yapılıp resim albümü tamamlanarak tüm eksiklik ve hatalar düzeltilip hazır hale getirilmiştir. Hazırlanan Albümde kavram tanımlarına biyoloji eğitimi web sitesindeki linkler atılarak hem internet web sitesine ulaşılıp hem de internal (içerden) çalışacak şekilde Macromedia Flash, ConceptDrawMINDMAP 3.5 sanal araçlarıyla ile düzenlenip sanal CD olarak hazırlanmıştır.
Kavramın temsil ettiği bilgi kümesini liyakatli ve doğru temsil etmesi kadar kavramın kendisi de bu bilgileri çağrıştırması kadar önemlidir. Bu bakımdan bütün yabancı-yeni kavramlar Türkçede temsil ettikleri bilgi kümelerini ya da tanımları çağrıştıramazlar. Dolayısıyla kavram ile içerik arasındaki ilişki kopuktur ve analogtur. (Yani içerik ve tanım Türkçe kavram yabancıdır). Pekiştireçler kavramın algılanmasında etkisizdir. Ama aynı dille olursa kavram ile içerik homolog yani kökendeş oluşları nedeniyle daha rahat çağrışım yapar. Diğer kavramlarla daha rahat zihinde ilişki kurulur.doğrusu da budur. Yabancı kavramlar için bu durum tam tersinedir. Örneğin “Havers Kanalları” ile çağrıştırdığı bilgi kümesi olan “Uzun Kemik Kanalının” çağrışımı tartışmasız çok farklı olmaktadır. Doğrusu Uzun Kemik Kanalı kavramının daha doğru çağrışımlar yaparak zihne daha kolay yerleşebilmesidir. Yabancı kavramların zihnimizde yer edişinin en büyük dezavantajı diğer kavramlarla homolog bir mantık sistemi ile değil tam aksine analog bir mantık sistemiyle zihinlerde yer edişidir. Dolayısıyla çağrışımları, pekiştirmeleri ve öğrenilmesi zordur. Bu kavramların dilimize doğru devşirilmesi daha makuldür.
Örnek olarak İki-üç kelime ile ifade edilen bir kavramda kelimeler birleştirilirken izlenen mantık sistemi şu şekilde olmalıdır. Üç kelime olan kavramı öyle kısaltalım ki elde edilen kavram üç kelimeyi de çağrıştırsın. Örneğin; Reseptakulum kavramının Türkçe karşılığı çiçek tablası kavramıdır. Bu kavramı çictablası yada çiçe-tablası olarak türettiğimiz zaman o kavramı çağrıştırmaktadır.
Konuyla ilgili bilimsel çalışmayı yaparken yabancı-yeni biyolojik kavramların Türkçeye kazandırılmasında izlenen yöntem ve kuralların mantık sistemlerinin örnekleri aşağıda maddeler halinde verilmiştir.

2.1.2.1.Doğru ve mantıklı eşleştirme
a. Absorbsiyon Kavramının karşılığını bulmak için aşağıda verilen kelimeleri göz önünde bulundurarak doğru ve mantıklı eşleştirme yapılır.
Absorbsiyon (Y.ab den-sobere emme):
Emme, Emmek, Emilim, Emilmek, Soğurma

b.Adaptasyon (Uyum): Bir canlının kendi çevresine uyması, uymayı gerçekleştiren olaylar, canlının çevresi içinde yaşamasına olanak veren özellikler.
Uyum, Uyumsama, Uyumsamak, Uyumlanma
Kavramlarda doğru ve mantıklı eşleştirme yapılırken kelime kökünden de yararlanılabilir. Çünkü kelime kökü genel itibariyle doğru ve mantıklı anlamı çağrıştırmaktadır.

2.1.2.2. Kelime-isim ve kavram kaynaştırma
a.Regülatör gen
Sentez gen, Protein gen, Ayarlayıcı gen, Ayar gen, Şifre gen
b.Liken
-Alg mantar,-Yosun mantar
c.Gymnosperm
-Açıktohumlu, Açık tohum
d. Dioik
-İkievcikli,-İki evcik
e.Radikula
-Kök veren,
f. Adventif kök
-Ekkök

2.1.2.3. Kelime türetmek:
a. Akromegali (Y.akron kol ve bacaklar +megale büyük): İskelette kol, bacaklar, yüz, çene, el ve ayak parmaklarının aşırı büyümesi.
b. Arthropoda (Y.arthron eklem+ pous bacak): Böcek yada eklembacaklı bir omurgasız hayvan. Eklem bacaklı
c. Fenotip (Y.phainein göstermek+ L.typos tip): Bir organizmanın kalıtsal yapısının dıştaki görünür ifadesi. Dış görünüm.
d. Floem (Y.phloios kabuk): Bitki iletim dokusu.Bitkilerde organik besin taşıyan borulara denir. besin borusu, bitki besin borusu
e. Folikül(Y.pholliculus küçük torba)
-Yumurta kesesi
f. Fotoperiyodizm (Y.phos ışık +peri çevre+hodos yol+ismos durum):
-Işıksal tepki,-Işığa tepki
g. Polimorfizm (Y.poli çok+morphe şekil):
Çok şekilli. Bir türün üyeleri arasındaki biçim farklılıkları; bir popülasyonda birkaç farklı fenotipin görünmesi.
2.1.2.4. Olumsuz kavram türetmek yada olumsuzluk ekini kullanma
a. Işık-Işıksız
b. Hava-havasız
c. Oksijen-Oksijensiz
d. Çekirdek-Çekirdeksiz
e. Zar-Zarsız
f. Spor-Sporsuz
g. Kapsül-Kapsülsüz

2.1.2.5.Olumlu kavram türetmek yada olumlu ekini kullanmak
a. Çekirdek-Çekirdekli
b. Işık-Işıklı
c. Kutup-Kutuplu
d. Oksijen-Oksijenli
e. Hava-Havalı
f. Can-Canlı

2.1.2.6.Ters yada karşıt (zıtlık) ek veya anlamını vermek
a. Simetri-Asimetri
b. Sölom-Asölom
c. Aerobik-Anaerobik
d. Mitoz-Amitoz
e. Rejenerasyon-Dejenerasyon
f. Denatürasyon-Renatürasyon

2.1.2.7. Kavram kavram-İsim yada İsim verilirken olay olgu ve varlığın
benzeşim (simülasyon) yöntemiyle adlandırmak
a. Pseodopod-Yalancı ayak
b. Bacillus-çubuksu bakteri
c. Farinks-yutak
d. Hif-Mantar iplikçiği

2.1.2.8. Kavramı özgünlüğüne dayalı adlandırmak
a. Adventif kök-Ekkök
b. Stolon gövde-Sürünücü gövde
c. Villus-Çıkıntı, uzantı
d. Bakteriyofaj-Bakteriyiyen
e. Retina-Gözün dış tabakası

2.1.2.9. Kavramları ortak özelliğine göre adlandırmak
a. Flagellata-Kamçılılar
b. Protozoa-Tekhücreliler
c. Monokotiledon-Tek çenekliler
d. Dikotiledon-Çift çenekliler
e. Monera-Çekirdeksiz bir hücreliler

4. BULGULAR
Biyolojik kavramların Türkçeleştirilmesi ile ilgili çeşitli sanal, mültimedya ve diğer basım araçlarından literatür taraması yapılmış bu kavramlarla ilgili geniş ve net bir bilgiye ulaşılamamıştır. Ufak çapta ihtiyacı karşılamayacak basit ödevlerin olduğu gözlenmiştir. Özellikle kavramların Türkçeleştirilmesinde uygulanan yöntem, kural ve mantık sistemleriyle ilgili bir çalışmanın olmadığı görülmüştür.
Bu çalışmada biyolojik kavramların Türkçeleştirilmesi ve kavram yanılgısının önlenebilmesi için kavramlarla ilgili kural, yöntem ve mantık sistemleri izah edilmiştir. Kavramların yanlış, eksik, bilinçsiz algılanması ve çağrışması bu mantık sistemleriyle büyük ölçüde ile engellenebilecektir.
Kavram ya da kavram isimlerinin tanımları daha düzenli bir hale getirilmiş bu kavramlarla ilgili resim ve görüntüler aktarılarak hem kavramın daha doyurucu anlaşılması sağlanmış hem de kavramları öğrenen için daha kolay bir öğretim materyali oluşturulmuştur.
Bu çalışmamızda Biyolojik kavramların Türkçeleştirilmesiyle birlikte özellikle ilk, orta ve yüksek öğretimdeki öğrencilerin yanı sıra fen bilgisi ve biyoloji öğretmenlerinin kavramlarla ilgili birçok sorununun birebir gözlenerek giderileceği görülebilmektedir. Ayrıca öğrencilerin en çok sıkıntı çektiği konuların başında gelen yabancı-yeni biyolojik kavramların Türkçeleştirilmesi mantık sistemleriyle ve yapılan bu çalıma ile bu sorun büyük ölçüde çözüleceği beklenmektedir.
Bu çalışmamızın ilerde yapılacak çalışmalara kaynak olması; kavramlarla ilgili film, video, animasyonların yapılacağı ve kavram kümelerinin oluşturulup bunlarla ilgili çeşitli materyallerin yapılabileceği ortaya çıkmıştır.
Özellikle kavramlarla ilgili yeni tanım-isim ve kavramların türetilebileceği ortaya çıkmıştır.
Bu çalışmayla Türkçe dilbilgisine yeni kavram-kelime-isim oluşturulup türetilmesiyle katkıda bulunulacağı görülmüştür.
Ülkemizde yapılan OKS (Orta Öğretim Öğrenci Seçme ve Yerleştirme Sınavı) ve ÖSS (Öğrenci Seçme ve Yerleştirme Sınavı) sınavına giren öğrencilerin fen bilgisi ve biyoloji sorularının bir bölümünde yabancı kavramlarla karşılaştığı görülmüştür. Bu çalışmamızla kavram yanılgısı ve belirsizliği de ortada kaldırılmıştır.
İlköğretim fen bilgisi ve özellikle ortaöğretim biyoloji ders kitaplarında yoğun bir şekilde yabancı kavramlarla dolu olmasıyla birlikte bu kavramlara ait yeterli görsel ve işitsel materyalin olmaması ders kitapların yeni bir yöntem ve mantık sistemleriyle oluşturulması gereği ortaya çıkarılmıştır.
Bu çalışmamızın ilerideki çalışmalara örnek teşkil etmesi ve kavramların görüntü, resim ve videolarla zenginleştirilmesi ön görülmüş yeni oluşturulacak kavram kümelerine de temel teşkil edilmesi sağlanmıştır.
Çalışmamızın internet üzerinde sürekli hizmet vermesi, yenilenebilir ve değişebilir bilgilere açık olması da eğitim sistemimize önemli katkıları olacağı kesindir.

TARTIŞMA VE SONUÇ

            Bu bilimsel çalışmamız ilk, orta, yüksek öğretim ve fen alanları öğretmenlerinin uygulama alanlarındaki biyolojik kavram belirsizliğini engellemeyi esas alarak; bu kavramlarla ilgili yanılgıları ortadan kaldırmaya çalışılmıştır.Ayrıca yabancı- yeni biyolojik kavramların Türkçeleştirilmesi sağlanarak bu kavramların Türkçeleştirilmesinde uygulanan yöntem, kural ve mantık sistemleri gösterilmiş yeni mantık sistemleri izah edilmiştir.
            Bu çalışma ile yabancı-yeni kavramların Türkçeleştirilmesinin eğitimdeki yeri ve önemi ortaya çıkmıştır.Buna bağlı olarak kavramların Türkçeleştirilmesinin mantık sistemleri belirlenmiştir.
            Biyoloji eğitiminde; yabancı-yeni Biyolojik Kavramların Türkçeye kazandırılması ve bu bağlamda uygulanan yöntem, kural ve mantık sistemlerin geliştirilmesi sağlanmıştır.
            Biyolojik kavramların Türkçeye kazandırılmasında uygulanan yönteme bağlı olarak farklı kural ve mantık sistemleri geliştirmesi sağlanmış diğer bilim dallarındaki kavramların Türkçeleştirilmesi için örnek teşkil etmiştir.
            Biyoloji öğretiminde kavramların kolay ve daha çabuk anlaşılması, öğrenilmesi, uygulanıp kullanılması için veri toplama, değerlendirme ve işlenmesine yönelik; yöntem ve teknikleri geliştirilmiştir.
            Toplanan veriler çağdaş eğitim gereğince sanal ortamda kullanılabilir hale getirmiştir. Bu alanda gelecekte yapılabilecek çalışmalar için veri kaynağı oluşturulmuş örnek teşkil edilmiştir.
            Bilgisayar ortamında öğretim amaçlı ders materyali ve yöntemleri geliştirilmiştir.
            Biyolojik kavramların en etkili ve daha kolay ulaşılıp kullanılması için yabancı her kavramın yanına Türkçe karşılıkları yazılarak kavramlarla ilgili sanal CD hazırlanmıştır. Bu sanal CD Ülkemiz eğitim camiasına kazandırılmıştır.
            Doğal ve sanal ortamda kavramların geliştirilebilmesi için uygulanacak farklı yöntem ve tekniklerle yapılacak çalışmalara örnek teşkil etmiştir.
            Türkçeye yabancı-yeni biyolojik botanik, zoolojik, mikrobiyolojik, taksonomik ve daha birçok kavramın alternatif tanımlarının yapılması, Türkçeye çevrilip kazandırılması sağlanarak biyolojik kavramlarla ilgili web-ders materyali geliştirilmiştir. Ayrıca çağdaş eğitim ve öğretim normlarına uygun ders-web materyali geliştirmiştir.
            Kaliteli-düşük maliyetli ve her seviyeye uygun web ortamında biyolojik kavramlarla ilgili ders materyali geliştirmiştir.
            Çalışmada, Türkçeye yabancı ve yeni biyolojik kavramların
Türkçeleştirilmesi için; uygulanan yöntem, kural ve mantık sisteminin yanı sıra kavramların sayısı, özellikleri ve uygulanma alanlarını ortaya konmaya çalışılmıştır.
            Bu amaçla Biyolojik kavramların yaklaşık 2150 kavramın Türkçeleşmiş hali ve tanımı; internet, kütüphane ve biyoloji kaynaklarından araştırılıp taranarak kavram-isim tanım havuzu oluşturulmuştur.
            Özellikle biyolojik kavramaların araştırılması, toplanması, derlenmesi, Türkçeleştirmesi yapılırken son teknolojik bilgisayar program ve diğer sanal araçlar kullanılmıştır. Ayrıca kavram sanal CD’ si oluşturulurken resimlerin düzenlenip albüm haline getirilmesi ve bu resimlerle ilgili tanımların oluşturulması yine sanal-medya araçları kullanılarak oluşturulmuştur.
            Kavram sanal CD si oluşturulmadan kullanılan son teknolojik programlarla ilgili bilgi alınarak kullanım şekli öğrenilmiş ve materyal üretiminde uygulanmıştır.
            Bu çalışma hazırlanırken Microsoft Excel, Macromedia Dreamweaver, Adobe Photoshop, ConceptDrawMINDMAP 3.5 gibi sanal araçları etkili bir biçimde
Öğrenilmiştir.
            Yabancı-yeni biyolojik kavramların Türkçeleştirme mantığı tartışılarak kavramlarla ilgili örnekler verilip zihne gelebilecek çağrışımları yapılmıştır.
            Yapılan araştırma ile bilimsel çalışmamızla ilgili literatür bilgileri son derece eksik olup ihtiyaca cevap veremeyecek kadar azdır.Bu nedenle çalışmamız bu alanda bir ilk olup ilerde yapılacak çalışmalar için örnek teşkil edebilecek düzeydedir.Ayrıca biyolojik kavramlarla ilgili ilerde her kavrama ait video, görüntü, animasyon ve diğer sanal araçlar kullanılarak daha kapsamlı bir çalışma yapılabileceği ön görülmüştür.
            Mevcut Biyoloji ders kitaplarındaki kavramların ifade edilmesinde eksiklerin olması kavramlarla ilgili belirsizliğe yol açmıştır. Bu nedenle ilerde yapılacak yeni biyoloji ders kitaplarının hem resim ve görüntü açısından zengin olması hem de kavram belirsizliğinin kaldırılması için kavramların Türkçe karşılıklarının yer alması önerilebilir. Bunun yanında ders kitaplarına internet,internal ve intranet bağlantılı web ders materyalinin konulması önerilmektedir.

Yabancı - Yeni Biyolojik Kavramların Türkçeleştirilmiş Hali ve Yeni Kavram Tanımları

KAYNAKLAR
Atlas, R.M., 1994 Microorganisms İn Our World. University of Loisville
Atlas, R.M., 1996 Microbiological Media.
Bayhan,M., Hançer, N., 1987. Biyokimya ve Besin Kimyası, MEGSB. Yayıncılık.
Bozcuk, S., 1997. Genel Botanik, Hatipoğlu Basım ve Yayım Ltd. Std.
Börü, S.,Öztürk, E.,Cavak,Ş., 2002.   Lise 1 Biyoloji. MEB.Yayıncılık                                                                    Campbell.N.A., 1999. BIOLOGY. World Student Series, Addıson-Wesley.
Claude.A.V., 1979. Biology.Çevirenler:Şişli ve Arkadaşları Milli Eğitim Basımevi.
Demirkuş, N., 1999. Fen Bilgisi Öğretim Yöntemleri ve Uygulamalarının Verimli          Hale Getirilmesi. Öğretmen Eğitiminde Çağdaş Yaklaşımlar Sempozyumu, 8-10 Mart 1999 İzmir. D.E.Ü. Buca Eğitim Fakültesi Dergisi Özel Sayı, 11, 414-425.
Demirkuş, N., 2001. Tarayıcının (scanner) Özelliğine Bağlı Olarak Resim,       Hareketsiz Cisim ve Varlıkların Görüntülerini Bilgisayara Aktarma           Cihazı. Buluş Tasnif Sınıfı: H04N, Buluş Müracaat No: TR 2000 01807 A2,      Türk Patent Enstitüsü, Resmi
Demirkuş, N., 2005. Öğretim Teknolojisi ve Materyallerinin Geliştirilmesi (Ders          Notları)
Güner, H., Aysel, V. 1992. Tohumsuz Bitkiler Sistematiği
Gürlek, M., 2002.Orta Öğretim Biyoloji (Botanik) Öğretiminde Anlam Çözümleme     Tabloları,Kavram Ağları ve Kavram Haritalarının Uygulanması, Yüksek       Lisans Tezi, Yüzüncü Yıl Üniversitesi, Fen Bil.Enst.
Inglis, T.J.J.,1997 Microbiology. Western AUSTRALİA..
Korkmaz,S.,Bulut,Ö.,Sağdıç,D., 1998. Lise 3 Biyoloji. MEB.Yayıncılık.
Seçmen,Ö.,Gemici,Y.,Görk,G.,Bekat,L.,Leblebici,E., 1995 Tohumlu Bitkiler         sistematiği.Ege Üniversitesi Fen Fakültesi, İzmir
Sucu, A.,Bayar,S.,Küpeli,M., 2001.Lise 2 Biyoloji. MEB.Yayıncılık
Stearn,T.W.,1967. Botanical Latin.Great Britian, Edinburgh.
Yakartan,N.,Bilge,E,1976. Genel Botanik,İstanbul Fen Fakültesi Basım Evi
Yaylacı,H.S., Yaylacı,F., 2003. Eğitim Teknolojisi Dersinde Öğretim       Materyallerinin Geliştirilmesi, Akdeniz Üniversitesi Beden Eğitimi ve Spor       Yüksekokulu Antalya.
Yılmaz, A., 2003. İlköğretimde Botanik Kavramlarıyla İlgili Bazı Etkinliklerin Geliştirilmesi   Tezsiz Yüksek Lisans Dönem Projesi, Yüzüncü Yıl Üniversitesi, Fen Bil. Enst.

EKLER

EK-1
SANAL KAVRAM CD Sİ

EK-2

YARARLANILAN İNTERNET ADRESLERİ

www.tdk.org.tr/tdksozluk
www.sozluk.web.tr/index.php
www.seslisozluk.com
www.hazar.com
www.ingilizceturkce.com
www.sozluk.net
www.medikalsozluk.com
www.turkcesozluk.org./wordlist.php
www.genetikbilimi.com/genbilim/biyolojiksozluk.htm
www.wikipedia.org
http://biyokimya.uludag.edu.tr/linkler.html
http://biology.fatih.edu.tr
www.turkmedikal.net/sozluk.php
www.hekimce.com/phpler/sozluk.php
http://sozluk.atspace.com
www.tema.org.tr/tr/cevre_kutuphanesi/sozluk/sozluk.htm
www.uykucu.org/showthread.php
www.biyobank.com