>
Şempanzelerde Alet Kullanma ve Avlanma 47
dakika
Bu filmde antropolog Jill Pruetz, şempanzelerin davranışları üzerinde çalışıyor. Bu şempanzeler bereketli yağmur ormanlarında değil ormanın seyrek bir ağaçlığa daha sonra da sıcak bir çayıra dönüştüğü bir yerde yaşıyorlar. Jill Pruetz, buradaki yaşam alanının maymunlar ve insanlar arasındaki ayrılığın meydana geldiği koşullara benzediğini ileri sürüyor. Bu şempanzeler daha önce incelenmiş şempanzelerden çok farklı bir ortamda yaşadıkları için, şempanzelere ilişkin düşüncelerimizde devrim yaratıyor.
Batı
Afrika’daki Senegal’in sıcağında, Fongoli adı verilen bu alanda yaşayan
şempanze insanı hayrete düşüren bir eylemin hazırlığı içerisinde
: Önce bir ağaç dalını alıyor ve yapraklarını ayıklıyor; ardından dalın
ucunu dişleyerek keskinleştiriyor. İyice keskinleştiğine emin olduğu, artık bir
mızrağı andıran bu dalı ağacın üstündeki deliklerden bir tanesine saplıyor burada
yaşayan cadı makiyi kasten yaralıyor ve böylece öldürüyor. Daha sonra oturup
kendi yaptığı silahla öldürdüğü lezzetli cadı makinin tadını çıkarıyor. Bu
keşiften önce avı öldürmek için alet kullanmanın insanlara has bir özellik olduğu
düşünülüyordu
Buradaki
şempanzeler için bir başka önemli protein kaynağı ise, şempanze
araştırmalarının olmazsa olmazlarından, termit kulelerdir. Termit tutmak,
şempanzeler arasında yaygın olsa da, her grubun kullandığı aletler ve avlanma
tarzı farklıdır. Bunlar geleneklerinin ve kültürlerinin bir parçasıdır. Bu tür
farklılıkların genetik bir açıklaması yoksa bile, her bir davranışın kültür
yoluyla diğer topluluk üyelerine aktarıldığı anlaşılıyor. Termitler gibi
karıncaların yakalanması da son derece yaygın.
Orta
Afrika’daki şempanzeler tatlıya düşkündür. Bal toplamak için kullandıkları
aletler çok daha karmaşıktır. Araştırmacılar bal toplamak için kullandıkları
alet sayısının beşten fazla olduğunu ortaya çıkarmıştır. Farklı aletler üreten,
onları termit ve bal toplayacağı alana taşıyan ve farklı amaçla kullanan bir
şempanze oldukça gelişmiş bir planlama ve düşünme yeteneği gösteriyor demektir.
Yemişleri
ve meyveleri ezmek için farklı teknikler kullanırlar. Bazıları tahtadan örs ve
çekiç kullanmayı tercih ederken bir kısmı taş kullanır. Sert meyveleri taşlarla
veya ağaçlarla vurarak ezerler. Bazı
şempanze topluluklarının üyeleri hasta olduklarında ilaç özelliği olan
bitkilerden yiyerek acı ilaçların sağlığa iyi geldiği bilgisini aktarıyorlar.
Araştırmacılar
yakın zamana dek şempanzelerin alet kullanmayı insanları izleyerek
öğrendiklerini düşünüyorlardı. Fakat, Fildişi
sahillerinde yapılan araştırmalar şempanzelerin fındıkları açmak için on
yıllardır granit taşlarını çekiç olarak kullandıklarını ortaya çıkarıyor.
Şempanzelerin taş devrinin 200 nesilden geriye gitmesi alet kullanımını
insanlardan öğrenmediklerini gösteriyor. Bazıları ise bu kanıtları çok daha
tartışmalı noktalara götürüyor. Alet kullanımının insanlarla şempanzelerin
ortak atalarından ayrılıp farklılaştıkları döneme kadar dayandığını ileri
sürüyorlar.
Şempanzeler
2 yaşından itibaren farkında olarak ya da olmayarak kendi kültürlerinin
sanatını öğrenmeye başlıyorlar. Teknikte ustalaşmak 4-5 kadar yıl sürüyor.
Gelenekler yetişkinlerden çocuklara
aktarılır. Mızrakla avlanma yetişkin dişiler tarafından önce gençlere sonra
yetişkin erkeklere öğretiliyor. Şempanze yavrularında öğrenme taklit yolu ile
gerçekleşmektedir. Bu keşiflerden önce sadece insanların aktif olarak
öğretmenlik yaptığına inanılıyordu.
Özetle,
sadece insanlardan beklenilen bu davranış biçimlerini şempanzeler kusursuzca
tamamlıyor. Fongoli’deki şempanzeler, alet kullanmaları ve aleti avlanma ile
ilişkilendirmeleri bakımından eşsizdirler.Yani, alet geliştirmek ve bu aletler
ile yaşamı idame ettirmek!!!
Aşağıdaki Soruların Cevapları Filmin Ayrıntısında Vardır.
1.Antropolojik anlamda şempanze kültürü ne
demektir?
2.Fongoli’deki şempanzelerin sosyal
gelenekleri nelerdir?
3.Evrim teorisine göre ilk homonitlerin dik
yürümeye gerek duyma nedenlerine dair ortaya atılan teoriler nelerdir?
4.Fongoli’deki dişi şempanzelerin daha iyi
avcı, daha yetenekli mucit, daha iyi öğrenci olmalarının sebebi nedir?
5.Fongoli’de mızrakla avlanan dişiler
“evrim teorinse” göre bize insanların kökeni hakkında nasıl bir fikir
verebilir?
6.Fongoli’deki dişi şempanzelerin
üstlendiği görevler nelerdir?
7.Araştırma ekibinin, çalışma alanı olarak
Fongoli’yi seçmeleri burada yaşayan şempanzeler açısından sebebi nedir?
8.Fongoli’de yaşayan erkek şempanzelerin
avlanmadaki görevi nedir?
9.Şempanzelerin bal toplama aşamasında
kullandıkları teknikler nelerdir?
10.Yavru şempanzeler avlanmayı kimden ve
nasıl öğreniyorlar?
11.Bu filme göre Fongoli şempanzelerinin
hem kendi türlerini hem de insanları baştan tanımlayan davranış biçimleri
nelerdir?
12.Şempanzelerin alet takımı kullanmaları
bize onlar hakkında tür bilgiler kazanmamızı sağlıyor?
13.Fongoli şempanzelerinin ağaçlarda konak
yapan cadı makileri avlamada kullandıkları teknikler nelerdir?
14. Şempanzelerin protein kaynağı olarak
tükettikleri termitleri avlarken izledikleri aşamalar nelerdir?
15. Fongoli şempanzelerin yaprakları
ısırarak garip sesler çıkarmalarının nedeni nedir?
16. Şempanzelerin alet kullanmaları ne
kadar eskiye dayanmaktadır?
LEYLA SAYDAN EĞİTİM FEN
BİLGİSİ 4.sınıf