Avrupa sınırında Fransa ve İsviçre arasında Avrupa Nükleer Araştırmalar Kurumunun büyük hadron çarpıştırmasında, şimdiye kadar denenen en büyük bilimsel deney. Hayatın, evrenin ve her şeyin sırrını çözmek umuduyla kurulmuş ve big bang ten sonra meydana gelen değişimleri yeniden oluşturup kayıt edecek.
Bu deney düzeneği dört devasa kameraya benzer dedektörlere sahip, 27 kilometrelik kapalı halka ile deneyi gerçekleştirecek. Bu filmde bu dedektörlerden ikisi olan atlas ve CMS nin nasıl hazırlandığı ve nasıl yerleştirilip monte edildiği ve bundan sonraki süreçte neler olabileceği yada bunların ne işe yaradığından bahsedilmiş.
Atlas ve CMS bu dedektörlerin en büyükleridir. Bunları yerin altına yerleştirmek için öncelikle bunlara çapları 18m ve 13m uzunluğu 67m olan dev bacalar inşa ediliyor. Bu bacalar sayesinde bu devasa dedektörler aşağı indiriliyor. Bu dedektörlerin her bir parçası dünyanın değişik yerlerin de üretiliyor ve buraya getirilip önce yüzeyde monte edilip test ediliyor daha sonra yer altına indirilip birbirine monte ediliyor ve tekrar test ediliyor.(dedektörler çok ağır olduklarından parça parça indiriliyor). Bu filmde de bunların hazırlanışı ve ekiplerin bir biri ile olan bitirme yarışından bahsedilmiştir. Ayrıca yapılan çalışmalar neticesin de ortaya çıkan atıkların(kaya parçaları ve su) çevreye faydalı bir şekilde nasıl kullanıldığı belirtilmiş.
Atlas ve CMS birbirinin tıpa tıp aynısı değillerdir. Fakat aynı görevi görmek için yapıldılar. ve bilim adamları bu iki devden gelebilecek bilgileri karşılaştırarak bilgi edinecek. Bu iki dedektör aslında saniyede 40milyon fotoğraf çeken birer makine ve fiziksel deneyler gerçekleştirmek için yapıldılar. Aslında onlar sıradan fotoğraflar çekmeyecek evrenin doğumunu görüntüleyecekler.
Bu deney CERN çatısı altında gerçekleşmekte.(Cern: dünyadaki en büyük bilimsel projeler buradan yürütülüyor.) Aslında bu film deki deney yeni yapılmıyor. Cern çatısı altında insanlar sürekli hadronları bir biri ile çarpıştırıyor, fakat bu makineler 120 megabaytlık elektrik tüketen ve öncekinden 7 kat büyük olmasından dolayı birçok soruya cevap olacağı düşünülüyor.
Bu filmde yapılacak deneyde; çarpıştırıcıların 27 kmlik halkasındaki partiküllerin ışık hızına yakın bir hıza ulaştırılacak ve 10 saatte 16 milyar km kat edecek. Her saniyede partiküller atlas ve CMS merkezinde 800 defa birbirine çarpıştırılacak ve Big Bang taklit edilecek. Partiküllerin çarpıştırılmasında mıknatıslar yardımı ile bir manyetik alan sağlanıyor. Bu manyetik alan partiküllere yön veriyor. Tabi bunlar yapılırken diğer etkenlerde göz önünde bulundurulacak örneğin ayın evreleri yani ayın o anki durumu deneyi etkileyebilecek.
Atlas ve CMS yaklaşık 15 yılda 3.3 milyar euro harcanarak yapılıyor. Ve 10 yıllık ömrü içinde; hayat, evren ve her şeyin cevabını bulmaya çalışacak.
AŞAĞIDAKİ SORULARIN CEVAPLARI FİLMİN AYRINTILARINDA VARDIR
1) Karanlık ve anti madde nedir?
2) Kara delik nedir?
3) Her şeyi bir araya ne getirdi?
4) Uzaydaki her şeyi çeken madde var mıdır?
5) Evreni meydana getiren temel yapılar nelerdir?
6) Manyetik alan için soğuğun etkisi nedir?
7) Dev bir mıknatısı demir yığınlarına değdirmeden nasıl geçirirsiniz?
8) Yapılacak çarpışma ısıya duyarlı o halde çarpışma esnasında ısı oldukça artırılırsa ne olur?
9) Maliyeti oldukça yüksek olan bu deney acaba bütün isteneni verebilecek mi?
10) Mıknatıslar neden soğutuluyor?
Salih GÜLEN Biyoloji Eğitimi Yüksek Lisans Öğrencisi 2009 (Fen Bilgisi Öğretmeni)