Buzun Soğuk Ve Katı Gerçekleri 45

Buz herkes için kışın suyun donması veya içeceklerimizi soğutmak amaçlı kullandığımız suyun katı hali olarak bilinir. Ancak hepsi bu kadar değildir. Atmosferimiz sayısız buz partiküllerine ev sahipliği yapmaktadır ve bu partiküller dünya yüzeyinin %60’ını kaplayan bulutların içindedir .Hava sıcaklığı değişimleri ve sürmekte olan periyotların hareketlerine göre yükselerek üzerimize yağarlar. 

Yer yüzünde bu hava hareketlerinden dolayı bir çok buz ve dolu fırtınaları meydana gelmektedir. 20. yy’ ın en şiddetli buz fırtınası Ocak 1998 de Kanada’yı vurdu. Bu fırtına sonucu milyonlarca ağaç, binlerce güç kaynakları ve elektrik direkleri 15cm kalınlığında ki buz tabakasından dolayı devrilip yıkıldı, 4 milyon insan elektroniksiz kaldı ve yüz binlerce insan evlerini terk etmek zorunda kaldı.

Atmosferik buz, değişik bir şeklide üzerimize yağmadan önce bizden kilometrece yükseklikte oluşur. Buzun değişik bir şekli olan dolu, gök gürültülü fırtınaların yarattığı buz partikülleridir . Dolu taneleri havanın güçlü bir şekilde  yukarı yükseldiği fırtınalar sırasında oluşur. Fırtına sırasında oluşan Buz partikülleri yükselerek fırtınanın en zayıf olduğu noktaya çıkar ve aşağı düşer. Yükselen havanın  akımı ile bulutlarda ki ufak buz tanecikleri bulutların tabanına doğru indiklerinde su damlalarını dahi bünyesinde toplar ve bu şekilde hava akımı içinde ki hareketleri sonucu partikül birleşimleri sonucu büyürler. Ağırlıkları arttıktan sonra hava akımları bunu taşıyamaz ve yer yüzüne dolu olarak düşerler.

Dolunun yıkıcı etkileri bilim adamları tarafından yapay ortamlarda test edilerek izlenmektedir.Laboratuar ortamında hazırlanan ve bölgede en çok kullanılan çatı malzemeleri üzerinde 5cm çapındaki yapay dolu tanelerinin dolu tabancası ile saatte 140 km hızla atılarak yapılan hasar tespit denemelerinde, saç teli inceliğinde çatlaklıklar oluşturduğu görüldü. Bu büyüklüğün üzerinde ki dolu taneleri ise kiremitleri kırabilmektedir. Ayrıca uçakların gökyüzünde  buz partikülleri yüzünden olumsuz etkilendiği, bu nedenle bir çok uçağın düştüğü resmi kayıtlarda mevcuttur. Ancak bu durum sanıldığı gibi buzun ağırlığından dolayı değil, buz tutan kanatların aerodinamik şeklinin deforme olmasından ve hava akımını engelleyerek süzülebilme yeteneklerinin kaybetmelerinden ve  sürtünmeyi arttırmasından dolayı kaynaklanmaktadır.

Spor dallarının bir çok alanında da buz önemli bir yere sahiptir . Buz pistleri,olimpiyat parkında kış  yarış kızağı müsabakaları , buz hokeyi maçları ve artistik buz paten dansları  bunun örneklerindendir.

            Ayrıca 1940’lı yıllarda buzdolabının olmadığı dönemlerde de büyük buz kalıpları besinleri korumak amacıyla bazı firmalarca üretilip bir çok gıda sektörüne ve buzdolabı olmayan mekanlara satılırlardı

            Birçok ülkede düzenlenen ‘’buzdan heykel’’ yarışmaları buzun sanatsal çalışma alanında ki  önemini göstermektedir. Elbette bu şekilde saydam buzlar elde etmek için özel bir sistem kullanılmaktadır. Çünkü genelde şeffaf buz elde etmemiz çok zordur. Bunun için özel sistem ve mekanizmalar kullanılmaktadır.

Buzun varlığı, uzay bilimlerinde başka gezegenlerde hayat bulguları elde etme adına da büyük önem taşır. 2001 yılında NASA’nın Galileo uzay araştırmaları sonunda Jüpiter’in 4. uydusunda su olduğunu kanıtlanarak müthiş bir keşifte bulunuldu. Ayrıca bilim insanları aynı fikirle hareket ederek Mars’ı da araştırdılar. Bunun sonucunda Mars’ın kutupların da büyük miktar da buz bulunduğunu keşfettiler. Yapılan hesaplamalara göre bu buzun eritilmesi sonucunda 1200 katrilyon galon su elde edilebilmektedir. Bu miktar en büyük göllerde ki su miktarlarından 200 kat daha fazladır. Ancak Mars’a gönderilen araştırma gemisinin verilerine göre Mars gezegeninde bu tahminlerden  daha fazla miktarda su bulunmaktadır. Bilim insanları ayrıca Ay’da da benzer kanıtlar keşfettiler . Ayın altındaki dik kraterler asla güneş görmüyor. Bu nedenle ileriki zamanlar da hayat belirtileri ortaya çıkabilir.

            Bunun yanında ilk kez 1970’lerde keşfedilen, derin sularda ve hatta okyanusların binlerce metre altında bulunan buzlar bizim için gelecekte önemli bir enerji kaynağı olarak görülmektedir . Klatereid  dediğimiz bu kaynaklar buz ve metan gazı (organik atıklarda gelişen bir çeşit gaz ) karışımından oluşmaktadır. Yüksek basınç ve düşük sıcaklıkta oluşan bu buz kütleleri su yüzeyine çıkartıldıklarında çözünmektedirler. Bu nedenle teknoloji harikası aletlerle çıkartılıp incelenmektedir. Çıkartılan bu buzlar bünyesinde ki metan gazı nedeniyle yanabilmektedir. Bilim insanlarının tahminlerine göre dünya üzerinde 875 bin trilyon metreküp metan klatereid bulunduğunu düşünmektedir. Bu miktarda ki  ilginç buzun, dünyanın enerjisini elde ettiği tüm kömür, petrol ve doğalgaz kaynaklarının yaklaşık 2 katı olduğu tahmin ediliyor. Araştırmalara göre bu buzların bir kısmı metan gazını bünyelerinde bulundururken bazılarının da etan, propan ve bütan ihtiva etmektedir. Ancak bilim dünyası bu enerji kaynağını nasıl kullanacağını bilmektedir.

Bir ananas büyüklüğünde olabilen dolu taneleri bazen büyük bir çevre sorunu olabiliyor. Gökyüzündeki buzlanma uçakların aerodinamik yapısını bozarak düşmelerine neden olabilir. Saf su kullanılarak yapılan buz pistleri devamlı soğuk tutularak erimesi engelleniyor. Bir soğutucu likid yardımı ile suyun donma noktasının altına çekilmesiyle buz üretiliyor. Uzayda hangi gezegen ve uydularda buzun olduğunu bugünkü teknolojiyle öğrenmek mümkündür. Bazı buzların içerisinde bulunan metan gazı diğer fosil yakıtlarından daha fazla enerji içeriyor.

Aşağıdaki Soruların Cevapları Filmin Ayrıntılarında Vardır. 

1-)20 yy ‘ın en şiddetli buz fırtınası ne zaman ve nereyi vurdu_? ne kadar sürdü?

 -(1998, Kanada, 6 gün)

2-)Amerika gibi iklim kuşaklarında dolu fırtınaları en çok ne hangi dönemde meydana gelir?

 -(İlkbahar ve yaz ayları)

3-)Fırtınaları oluşturan küme halindeki bulutlar kaç tip critic dolu formasyonuna sahiptir?

  -(2)

4-)Meteoroloji biliminde boyutlarına en küçük dolu tanesine ne ad verilir?

 -(Bezelye)

5-)Mekanik bir yardım almadan bir insanın ulaşabileceği en büyük hız nedir?

 -(Saatte 60 km  buz pateni ile)

6-)Kayıtlara geçen en büyük dolu tanesinin boyutları nedir?

 -(16 cm çap - 42 cm çevre uzunluğu)

7-)Dünyada meydana gelen dolu fırtınalarının sigortacılık sektörüne yıllık ortalama zararı nedir?

 -(1 milyar $ )

8-)Su şeffaf olmasına rağmen suyun katı hali olan buzun beyaz görünmesinin sebebi nedir? 

 -(Suyun yapısında bulunan hava kabarcıkları ve yabancı maddelerin su ile birlikte sonmasından dolayı)  

9-)1993’ten bu zamana kadar buzun  gökyüzünde oluşturduğu  zarar nedir?  

 -(135 küçük ve orta çaptaki uçakların düşmesine, 171 kişinin ölmesine neden oldu)  

10-)Permafrost nedir?  

 -(Kuzey kubunun donmuş toprağına verilen isimdir)

11.Dolunun Oluşumu Ve Etkileri nedir?

12)       Gökyüzünde Buzlanma Ve Uçakların Nasıl etkilendiği?

13)       Buz Pistlerinin Yapımı nasıldır?

14)       Uzaydaki Buz nasıldır?

                                   Emrah ÇUBUKÇU  BİYOLOJİ ÖĞRETMENLİĞİ 3. Sınıf 2010