AMAZON ORMANI VE BREZİLYA
FINDIK AĞACININ HAYAT DÖNGÜSÜ (60 DAK) FİLMİN ÖZETİ
Peru amazonlarının kalbine yolculuk ediyoruz. Burası milyonlarca egzotik türün oluşmasını sağlayan evrimsel bir üretim santrali. Bakir ormanda tek meyve veren ağaç ise 50m’lik boyuyla orman üzerinde yükselen amazonun devi Brezilya Fındığı ağacıdır. Ormanda neden tek meyveyi bu ağacın verdiğini anlamaya çalışıyoruz. Ünlü fındığı büyük ölçüde ticari değer taşıyor ve evrensel boyutta bir ticaret alanıdır. Ormana zarar verildiğinde ağaç dallarını kapatarak, ağaç kesicilerini ormandan uzak tutuyor. Brezilya Fındığı ağacının tohumlarını açığa çıkarması, Aguti denilen tek bir türe bağımlıdır. Aguti fındıkları yemiyor, ileriki zamanda atıştırmak için gömüyor. Ve çoğunlukla gömdüğü yeri unutuyor. Unutulmuş fındıklar minicik ağaçlar halinde filizleniyor. Genellikle ana ağacın gölgesine gömdüğü fark ediliyor. Brezilya fındığının bir özelliği de, gölgeli yerlerde onlarca yıl uyku durumuna geçebiliyor. Bakir ormanda tek meyveyi neden bu ağacın verdiğini anlamak için ormanda ki ilişkiler ağına bakmak gerekir. Arılar polen ayarak büyük ağaçları döller. Ormanda arıların çok seveceği türden bir orkide bulunur. Arılar orkide çiçeğinin kokusunu bir kilometre uzaktan alırlar. Erkek arı, özel bir koku taşımadıkça çiftleşmiyor. Bu özel kokuyu da orkide çiçeğinden çalıyor. Yani ormanda ki orkideler yok edilirse, ağaçlar kesilirse arılar çiftleşemez, ağaçlar da döllenemez. Ormanda böyle güzel ilişkiler ağı oluşmuş ve ağaç binlerce türü barındırabilmektedir. Ayrıca Brezilya fındığı gibi dev ağaçlar kendi bölgesel iklimini oluşturabilirler. Orman uzun süre su altında kalabilir. Ve su altında yaşamını sürdüren balıkları görmek mümkündür. Ve ormanda tavuk yiyen Tarantula arayan bir gezginin gözlemlerini görüyoruz.
Amazon ormanındaki bitkiler dünyadaki
oksijenin 1\5 ’ini üretiyor ve Amazon nehri dünyadaki tatlı suların 1\5 ‘ini
içinde barındırıyor. Burası milyonlarca egzotik türün oluşmasını sağlayan
evrimsel bir üretim santrali.
Amazonun devi; 50 metrelik boyuyla,
ormanın üstünde yükselen ve yıllık elli milyon dolar getiri sağlayan Brezilya
Fındık Ağacıdır. Brezilya Fındık Ağacının yaşamı tam anlamıyla bir gizem ve bu
gizemin çözülmesi, Amazon ekosistemini neyin harekete geçirdiğini açıklar.
Gizem şurada başlıyor: Bu ağaç içi dolu
fındık zarfını neden ormanda üretiyor? Orman bir zarar görürse dallarını
kapatarak ağaç kesicilerini ormandan uzak tutuyor. Amazon aynı zamanda başka
gizemlerin de yatağı.
Martin isimli tropikal örümcek uzmanı,
tavukları öldüren ve bacakları bir insan parmağı kalınlığında olduğu söylenen
bir örümcek türünü arıyor. Uzmanlar yüz yıllar süren çalışmaları sonucunda,
yağmur ormanlarını küçük kısımlara ayırarak kayıt altında tutuyorlar. Bu
araştırmalar neticesinde Brezilya Fındık Ağacının yaşamının 500 yıl önce
başladığı söyleniyor. Brezilya Fındık Ağacı kaya gibi sert bir tohum zarfı
içinde küçük bir fındık olarak hayat buluyor. Bu tohum zarfları savaş topu
ağırlığında ve yalnızca 3 saniye içinde saatte 80 km’lik bir hıza ulaşarak ve
düşmesi ölüme sebebiyet veriyor. Bu durum Peru’daki bilim adamlarının ilginç
bir deney yapmasına sebep oluyor.
Bilim adamları bu tohum zarfını testere
ile 20 dakikada açarak, her fındığı bir mıknatıs yapıştırıyor ve bütün bir
tohum zarfı yeniden yerine getiriliyor. Bu zarflar sonra ormanın her yerine
konuluyor. Tohum kabuğu Aguti adında küçük bir kemirgen tarafından açılıyor.
Dişleri keski gibi olan kemirgen fındıkları yemeyip saklıyor. Sonra sakladığı
yeri unutarak bu fındıkların ağaç halinde filizlenmesine sebep oluyor. Bilim
adamları detektörler yaptıkları aramalarda saklanan fındıkların Ana ağacın
gölgesinde olduğu gözleniyor. Filizlerin bir kısmı güçlü güneş ışığına maruz
kalmadıkları için ölüyor. Ama geriye kalanların onlarca yıl uyku halinde
kalabilme yetenekleri var.
Martin tavuk örümceğini köylülerin desteği
ile Amazonun derinliklerinde arıyor. Köylülerin söylemlerine göre aslında
Amazonların bu kadar yabani olmadığını hatta buraların bir zamanlar onlar için
bir bahçe olduğu söyleniyor. Amazonların kendi içine kapanmasını anlamak için
tarihe göz atmak gerekir. 1532 yılında İspanyol istilacılar tarafından
Amazonlar işgal edildi ve yerli halka bilerek hem hastalık yayıldı hem de savaş
açıldı. Yerli halkın savaşa zorlanması durumunda altın avına gelen İspanyollar
güzergâhlarındaki ağaçları birkaç dakika içinde kestiler. Bu durum orman gök
kubbesinin açılmasına sebep oldu. Böylece uykudaki filizler gün ışığını görünce
harekete geçtiler.
Martin ormanın derinliklerinde tavuk
örümceğini ararken farklı canlılara rastlıyor. Bunlardan en tehlikelisi ve
yerli halkın çocuklarının erkekliğe geçişi sırasında kullandıkları mermi
karıncalarıdır. Bu ilginç gelenekte ergen erkekler on dakika boyunca iki yüz
karıncanın iğnelerine maruz kalarak günlerce kısmi felç geçiriyor.
Amazonun en tuhaf hayvanlarından biri de
Brezilya Fındığını yuva edinen ve maymunla beslenen, gezegenin en büyük yırtıcı
kuşu kartaldır.
Martin ormanda gezgin örümceğe rastlıyor.
Bu örümceğin zehri karadulun zehrinden on sekiz kat kadar daha fazla
öldürücüdür. Eğer panzehirini bulamazsanız sizde Brezilya’da her yıl ölen bin
kişiden biri olabilirsiniz. Martin sudan uzak kuru ağaç kovuklarını arıyor.
Tavuk örümceğini ararken üst tarafta beş küçük LID ışığı ve manevra
kabiliyetine sahip üç tekerlekli bir bisikletten ibaret olan tarantula
kamerasını kullanıyor.
Brezilya fındığı gibi dev ağaçlar kendi
bölgesel iklimlerini oluştururlar. Bulutların oluşumuna neden olan nemi
salıverirler ve yağmur oluşmasını sağlarlar. Burada yılda iki yüz gün yağmur
yağar. Yağmurun yarısını ağaçlar emer ve geri kalanı da büyük nehri besler.
Yağmurun çokluğu ormandaki yaşam çeşitliliğine sebep olur. Bu ormanlar
gezegendeki en büyük fırtınalardan bazılarını üretebilir. Yağmur, ormanın üç
yüz elli bin km2 den fazlasını su altında bırakır ve
böylece kara hayvanları da suda yaşayan canlılara dönüşürler. Su baskını altı
ay boyunca devam eder.
Yaşlı boş tohum zarfları da kendi minik
su baskınlarını içlerine hapsederler. Bu yaşam alanı; zehirli olan hızlı
kurbağa, yırtıcı bir tür olan iribaş ve sivrisinek yumurtalarını içinde barındırır.
Diğer bir araştırmacı olan David, bakir
ormandaki tek meyveyi veren Brezilya Fındık Ağacının gizeminde arıların da payı
olduğunu düşünüyor. Çünkü onlar, polen yayarak büyük ağaçları döllüyorlar.
Muazzam boğuculuktaki bir incir ağacındaki çok büyük bir iğnesiz arı
yuvasındaki arılar, kendilerini savunurken yapışkan bir reçine salgılarlar. Bu
arılar, çiçekleri polen yayarak döllüyor ve böylece dev tohum zarflarının
oluşması sağlanıyor. Brezilya Fındık Ağacının bir kilometre uzağında bulunan güzel
kokulu bir orkide türü, arıları cezbeder ve erkek arıların bu kokuları taşıması
çiftleşmelerine sebep olur. Arıların çiftleşememesi, Brezilya Fındık Ağacının
yok olacağı anlamına gelir.
Brezilya fındığı çok güçlüdür ve
mücadelecidir. Ama onu da yok edecek bir yaratık var. Bir hayvanın gübresindeki
tohum, bu şeyin dallarından birini oluşturur. Minicik bitki kök salar ve uzun
kökler oluşturur. En sonunda yere sıkıca bağlanırlar. Büyürler ve destek olmak
için ağaca sarılırlar. Bu boğucu incir ağacı kökler nefessiz bırakılacak
şekilde kurbanlarına tutunurlar ve ağacın bütün suyunu emerek ağacı nefessiz
bırakırlar. Bu yıllar süren bir ölümdür. En sonunda ölü ağaç çürümeye başlar ve
arkasından ayakta duran içi bir kabuk bırakır. Yetişkin bir boğucu ‘İNCİR AĞACI’
Sonunda
Martin de tavuk örümceğine Brezilya Fındığının kovuğun da rastlıyor. Bu yeni
bir tür. Orman sonsuz bir karmaşıklık. Amazonun derinliklerin de nelerin sır
olarak kaldığını kim bilebilir?
Aşağıdaki Soruların
Cevapları Filmin Ayrıntılarında Vardır.
1.
Amazonların dünya dengesindeki etkileri nelerdir?
2.
Brezilya fındığının fiziksel özellikleri ve ekonomik
getirileri nelerdir?
3.
Brezilya fındığı tohum zarfını neden ormanda üretiyor?
4.
Brezilya fındığının gelişimini anlatınız.
5.
Brezilya fındığı ile ilgili yapılan deneyler kesin
sonuçlar ortaya koyar mı? Açıklayınız.
6.
Tavuk örümceği gerçekte var mıdır? Varsa yaşam alanları
nerelerdir?
7.
Tohum zarfları ormandaki canlılar için bir tehlike
midir?
8.
Dış etkenlerin Brezilya fındığının gelişimindeki rolü nedir?
9.
Brezilya fındığı hangi şartlar altında savunma
mekanizmasını harekete geçirir?
10.
Yaşlı boş tohum
zarfları nasıl bir yaşam alanına dönüşür?
11.
Yerli halkın
Amazonlar hakkındaki görüşleri nelerdir?
12.
Arıların Brezilya
fındığı üzerindeki rolü nedir?
13.
Amazon ormanlarındaki
yağışları ve getirdiği sonuçları anlatınız.
14.
Amazonlar zehirli
hayvanların beşiği midir?
15.
Amazonlardaki
bitkilerin yağmur üzerindeki rolü nedir?
16.
Brezilya fındığı
yok olabilir mi? Olmasına sebep olabilecek etkiler nelerdir?
17.
Brezilya fındığının
gizemini çözmek için hangi yollara başvurulmuştur? Anlatınız.
18.
Mermi
karıncalarının yerli halkın kültürlerindeki rolü nedir?
19.
Brezilya fındığı
hangi canlılara yaşam alanı sağlar?
20.
Brezilya Fındık
Ağacının ormandaki doğuşu nasıl olmuştur?
Damla TOPCU EĞİTİM BİYOLOJİ 4. SINIF