Ani Kasırga ve
Fırtınalar 46 dk
Kasırgalar diğer fırtınalara benzemezler.
Kasırgaların oluşması günler sürer; binlerce kilometre karelik bir alan
kaplarlar ve fark edilebilir bir yol izlerler. Kasırgalar rastgele bir şekilde
saniyeler içinde ortaya çıkar. Kasırgalardan kurtulma şansa bağlıdır. Çünkü
kasırgalar eskisinden daha erken ve güçlüler. Sürekli değişikliğe uğruyorlar.
Tipik bir kasırganın çapı 1,5 km den azdır. Birleşik devletlerinde 1 yılda
ortalama 1200 kasırga oluyor. Bu sayı dünyanın diğer yerlerinden daha fazladır.
Geleneksel kasırga mevsimi ilkbahardır.
Kasırgalar oluşurken kasırga kuşağında hayata geçiyorlar. Amerika da Teksas’dan
başlayıp Oklahoma üstünde Nebraskaya kadar ilerliyor. Kış yerini ilkbahara
bırakırken kayalık dağlardan gelen kutup havası düzlüklere yayılır. Meksika
Körfezinden kuzeye doğru yönelen sıcak ve nemli havayla çarpışma noktasındadır.
Kasırganın oluşması için sahne hazırdır. Hafif olan sıcak hava yükselmek ister.
Ağır olan soğuk hava ise alçalmak ister. İki hava kütlesi karşılaştıklarında,
dönmeye başlarlar.(Bu iki havanın dönmesini iki arabanın aynı anda simetrik bir
şekilde çarpması gibi düşünebiliriz.)
5 Şubat 2008 de kasırga 57 can almış.
Elminyo ve Lavinya döngüsü en büyüklerindendir. Döngü okyanusların soğuyup
ısınmasını sağlar. Büyük okyanus akıntılarını etkiler. Doğuya doğru hareket
eden Elminyo akıntısı tropiklerin ılık sularını ABD’nin batı kıyısına taşır.
Üstündeki atmosferde ısınır. Elminyo yaklaşık 1 yıl kadar devam eder. Sonra
döngü tersine döner sıcaklık azalır. Bu dönüşüme Lavinya denir. Bu akıntı daha
soğuk suyu ve üstündeki soğuk havayı taşır.
Kasırgaların normal fırtınalara kıyasla
çapları 32.19 km ye ulaşabilir. Yükseklikleri Everest dağının iki katı kadar
olabilir. Sıcak havanın yükselmek istemesi, ağır soğuk havanın ise alçalmak
istemesi yüzünden dengesizlik oluşur. Dengesizliğin giderilebilmesi için iki
havanın da karışması gerekir. Dengesizlik sıcak ve soğuk havanın karışmasını
sağlar.
Dönme hareketi Rüzgâr Makası olarak bilinir.
Yüzeydeki oldukça hafif rüzgârlar daha güçlü rüzgârlar tarafından bastırılınca ortaya
bu makas çıkar. Dört süper hücreden sadece biri kasırga doğurur. Öyleyse bu bir
taneyi sadece özel yapan nedir? Bir
süper hücrenin neden hortum yarattığı meteorolojinin son ve en büyük sırrı
ipuçları dönme hareketinin içinde olabilir.
Fujita
Ölçeğinde Hortum Gücü
EFO |
55-85 km |
EF1 |
86-110 km |
EF2 |
111-135 km |
EF3 |
136-165 km |
EF4 |
166-200 km |
EF5 |
>200 km |
EF0: Bir ağacın dallarını
koparabilir.
EF2: Dalları uçurabilir.
EF3-EF4-EF5: Bunlara ise nadir
rastlanılır.
Bilim şimdi büyük düzlüklerde bir
fırtınanın nasıl kasırga yarattığını düşünüyor. Fırtınalar dopler radarı ile
izlenebilir. Çanakların gönderdiği ışınlar bulutlardaki su damlacıklarına
çarpıyor ve bilgisayarlara veri gönderiyor. Veriler fırtınanın röntgene benzer
bir resmini oluşturuyor. Fırtınanın tam olarak nerede bir kasırga yaratacağını
umuyorlar. Ancak dopler radarının fırtınanın resmini oluşturması en az 6 dk
sürüyor. Bu radar zaman açısından yetersiz olduğu için daha hızlı radara
ihtiyaç vardır.(Fazla Dizilim Teknolojisi)
Hortumlar oluşmadan önce yeterince uzun
tespit edilirse hayat kurtaran dakikalar kazanılabilir. Süper salıdan sonra
araştırıcılar korkunç bir araştırma yapmış. Kasırgalar gittikçe daha çok
güçleşiyorlar. Daha güçlü kasırgaları önlemek için bir şeyler bulunabilir
çareler sunulabilir. Binaları daha güçlü inşa edebiliriz.
Kasırga uzmanı Bil Galus, hareket halinde
bir hortum yaratan ilk rüzgar türevini tasarlamak ve hareketli bir kasırga
simülatörünü nasıl kullanmamız gerektiğini araştırıp başka bir uzmanla beraber
ortaklaşa çalışıp başarmışlar.
Kasırganın oluşum teorisi, aşağı doğru bir
basınç olması gerektiğini, kasırga üreten bir makine yapılıyor. 5.49 m çapında
ve 3.35 m yüksekliğinde bir kutudaki hortum model hedefin üstüne asılmış
şimdiye kadar yapılan en büyük ve gerçekçi kasırga simülatörü EF1 den daha
güçlü hareket halindeki yapıyı geçmiş. Aşağı basıncın görevi içe doğru çekerek
fırtınanın döndürdüğünü bildirmektir.
Kışın kasırga patlamaları çoğunlukla daha
güneyde, kasırgaların ılık daha ılık havayla besleneceği Teksas da olur.
Kasırgalar son 20 yıldır kuzeye doğru ilerliyor, eskiden kasırgalar güneyde
oluşuyordu. Son 20 yılda ekvator çevresinde sıcaklık düzenli olarak arttı. Jestrin
tropik havayla kutup havası arasında sınır oluşturuyor. Ekvator çevresindeki
sıcak hava kütleleri genişlerken kutup havası kütleleri küçülüyor. Bunun
sonucunda Jestrin daha kuzeye iteliyor.
Kasırgalarda daha önceden bizim için
önemli olan çaresizliğe kapılmamak değil; bu deneyimlerden ders almak, olanları
daha iyi anlamak ve gelecekte önemli olayları önceden bilmeye çalışmak için
onlardan yararlanmak. O önemli olaylardan biri mutlak kabus olabilir. Hortum
geldiği zaman hazır olabiliriz. Kasırgaların nasıl oluştuğu yolundaki sırrı
çözerek tehlike kurbanlarını uyarmak için zaman kazanarak ve en kötüsüne dayanabilecek
binalar tasarlayarak.
Bilimin karanlığın içindeki umut ışığı
olabilir.
Kasırga çok şiddetli, yıkıcı rüzgarlara verilen addır. Kasırgaların
yarattığı rüzgarın hızı bazen 450km hıza ulaşabilir. Isınan havanın yoğunluğu
soğuk havaya göre daha azdır. Soğuk hava yani daha yoğun hava soğuk yani az
yoğun havanın olduğu yere doğru hareket eder. Bu da hava akımının oluşmasını
sağlar. Bu hava akımına rüzgar denir. Rüzgarlar iklim şartlarına ve mevsimlere
göre farklılık gösterirler. Okyanus ikliminin olduğu bölgelerde ani hava
değişimleri ve sıcaklık farklılıkları olur. Bu bölgelerde aniden oluşan ve
yıkıcı etkisi bulunan rüzgarlar meydana gelir. Bu rüzgarlara büyüklüğüne göre
fırtına, tayfun ve kasırga denir. Kadırgalar yerleşim birimlerini tahrip
edebilir ve can kaybına yol açabilir.
Bilim adamları kasırgaları, bazı radar araçları, gözlem evleri veya doğrudan gözlemleyerek anlamaya çalışırlar. Kış aylarında olan kasırgalar bilim insanlarını bile şaşırtacak zamanlamaya sahiptir. Bu nedenle kasırgaların oluşumunun incelenmesi önlemler alma açısından önemlidir. Kasırgaları ve hortumların nasıl oluştuğunu anlamaya yarayan araçlara kasırga oluşum similatörü denir.
Aşağıdaki Soruların Cevapları Filmin Ayrıntılarında Vardır.
1.Kasırga nasıl oluşuyor?
2.Geleneksel kasırga mevsimi hangi mevsimdir?
3.Kasırgalar için ikinci hayati malzeme nedir?
4.Kasırgaların ileriye doğru hareket etmesini sağlayan yakıt
nedir?
5.Son yıllarda en büyük kasırga ne zaman nerede olmuştur?
6.Elminyo ve Lavinya döngüsü nedir?
7.Fırtınaları nasıl izleyebiliriz?
8.Kendimizi kasırgalara karşı korumak için yapabileceğimiz
bir şey var mı?
9.Bir hortum bir çatıyı nasıl uçurur?
10.Aşağı basınç nedir?
11.Kasırgaların günümüze kadar değişiklikleri nelerdir?
12.Kantekideki tuhaf hortumun nedeni nedir?
13.Kasırga hangi yönden geliyor?
14.Dopler radarından en son geliştirilen yöntem nedir?
15.Son kasırganın kaçıncı EF den geldiği düşünülüyor?
16.Dopler radarı üzerinde araştırma yapan araştırıcı hangi
üniversite yapmıştır?
17.EF ler kaçıncı basamakta hangi özelliği gösterir?
18.Dopler radarını yapan araştırmacı hangi üniversitede
çalışıyor?
19.Rüzgar nedir?
20.Kasırga nasıl oluşur?
21.Kasırgaların gücü ne kadar
olabilir?
22.Kasırga oluşturma similatörü
nedir?
23.Kasırgaların anormal
değişimleri neden kaynaklanır?
Tülay
KORKMAZ EĞİTİM BİYOLOJİ 3. SINIF 2010